ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΕΙΚΟΝΩΝ ΜΟΝΗΣ ΣΤΡΟΦΑΔΩΝ ΚΑΙ ΑΓΙΟΥ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ
Η ίδρυση και λειτουργία μουσειακού χώρου στη νέα πτέρυγα της Μονής Στροφάδων και Αγίου Διονυσίου ικανοποίησε την ανάγκη έκθεσης, πρόσβασης και προβολής στο κοινό πολύτιμων κειμηλίων εκκλησιαστικής τέχνης, και κορυφαίων δειγμάτων θρησκευτικής ζωγραφικής, τα οποία αιώνες φυλάσσονταν στη Μονή.
Η νέα αίθουσα του Μουσείου περιλαμβάνει έργα διαφόρων κατηγοριών βυζαντινής – μεταβυζαντινής αλλά και κοσμικής τέχνης και συγκεκριμένα: εικόνες, ξυλόγλυπτα, ελαιογραφίες, εκκλησιαστικά υφάσματα, χειρόγραφα, έργα μεταλλοτεχνίας.
Η καλλιτεχνική και ιστορική σημασία αυτών των θησαυρών, η αναγνώριση των πολυποίκιλων μηνυμάτων που μεταφέρουν, καθώς και η ανάγκη αντιμετώπισης των σύνθετων προβλημάτων που παρουσιάζουν,, συνέτειναν στη λειτουργία τμήματος εργαστηρίου Συντήρησης και Αποκατάστασης Έργων ζωγραφικής.
Η δημιουργία αυτού του χώρου δεν θα ήταν ποτέ δυνατή χωρίς την αμέριστη συμπαράσταση και το προσωπικό ενδιαφέρον του Μητροπολίτη Ζακύνθου κ.Χρυσόστομου Β΄.
Καθοριστική ήταν και η συμβολή του Ηγουμένου της Μονής κ. Διονυσίου Λιβέρη αλλά και των πατέρων που παρείχαν και συνεχίζουν να παρέχουν κάθε δυνατή υποστήριξη.
Το Τμήμα Συντήρησης του Μουσείου της Ιεράς Μονής λειτουργεί από το Μάρτιο του 2001 υπό την εποπτεία του Μουσείου Ζακύνθου. Στον εργαστηριακό χώρο εργάζονται δύο απόφοιτοι συντηρητές του Τ.Ε.Ι. Αθήνας, ενώ πρόσφατα απασχολούνται και δύο απόφοιτοι συντηρητές Έργων Ζωγραφικής του Ι.Ε.Κ. Ζακύνθου.
Ο χώρος συντήρησης του εκκλησιαστικού Μουσείου εξασφαλίζει την απαραίτητη υποδομή θέσεων εργασίας. Διαθέτει επαρκή τεχνητό φωτισμό για την αποκατάσταση των εικόνων, είναι εφοδιασμένος με εργαστηριακό απαγωγό απορρόφησης τοξικών αερίων, στερεομικροσκόπιο, εργαλεία και τα κατάλληλα χημικά.
Το εργαστήριο υποστηρίχτηκε με εξοπλισμό για λήψη φωτογραφιών και ειδικά για φωτογραφίσεις μέσα από στερεομικροσκόπιο, καθώς και για παρατήρηση των έργων στην υπέρυθρη περιοχή του φάσματος.
Η υλικοτεχνική αναβάθμιση με διαγνωστικά όργανα έρευνας απαραίτητα για την κατανόηση της φύσης του αντικειμένου και την τεκμηρίωση της παθολογίας του αποτελεί στόχο του εργαστηρίου.
Με την πρώτη συστηματική ταξινόμηση των έργων του Μουσείου δημιουργήθηκε αρχείο αρνητικών και φωτογραφιών, ενώ παράλληλα με τη συντήρηση των έργων καταγράφονται και οι εργασίες συντήρησης σε ειδική καρτέλα ηλεκτρονικού υπολογιστή με δυνατότητα ψηφιακής επεξεργασίας εικόνας.
Ήδη έχει αποκατασταθεί ένας σημαντικός αριθμός εικόνων από τη συλλογή του Μουσείου. Η συντήρηση περιλαμβάνει και αφορά τον έλεγχο των εικόνων γενικά, τη μέτρηση και εξασφάλιση κατάλληλων κλιματολογικών συνθηκών, καθώς και την επιλογή εκείνων των εικόνων που έχουν άμεση ανάγκη συντήρησης. Το δεύτερο σκέλος αφορά τα έργα εκείνα που θα αποτελέσουν τον πυρήνα κάποιας μελλοντικής περιοδικής έκθεσης.
Πριν τη συντήρηση
Μετά τη συντήρηση
ΑΝΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΕΙΔΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΚΑΤΆ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΕΙΡΑΣ ΕΙΚΟΝΩΝ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ
Ο χρόνος, οι ιδιόμορφες κλιματολογικές συνθήκες και οι νεότερες και συνεχείς επιζωγραφήσεις αποτελούν τα κυριώτερα αίτια των σοβαρών προβλημάτων συντήρησης. Η υψηλή υγρασία του ατμοσφαιρικού χώρου, που οι τιμές της φθάνουν στα όρια κορεσμού, και οι απότομες διακυμάνσεις της ευθύνονται για τις μεγάλες εκτάσεις απωλειών προετοιμασίας λόγω υγροσκοπικότητας.
Η υγρασία εξάλλου ευνοεί την ανάπτυξη μικροοργανισμών που προκαλούν την κονιορτοποίηση της, λόγω απώλειας του συνδετικού υλικού.
Σημαντική είναι και η επίδραση των αλάτων, που μεταφέρονται από τη θάλασσα με τους συνεχείς δυνατούς ανέμους στην επιφάνεια του ζωγραφικού έργου σχηματίζοντας σκληρά αδιάλυτα επιθέματα που με τον συνδυασμό αλλεπάληλων στρωμάτων οξειδωμένου βερνικιού καθιστούν αόρατη τη ζωγραφική.
Η σκληρότητα του βερνικιού αυξάνεται σε περιπτώσεις υπερθέρμανσης καθιστώντας προβληματική την αφαίρεση του και ιδιαίτερα όταν η οξείδωση εκτείνεται σε βάθος και σε έκταση.
Ένας σημαντικος επίσης αριθμός έργων έχει υποστεί ποικίλες επεμβάσεις που κατά κύριο λόγω συνίσταται σε επιζωγραφήσεις.
Τα αίτια αυτών των επιζωγραφήσεων οφείλονται :
- στην αλλαγή του ζωγραφικού ύφους της εποχής, αναπροσαρμογή δηλ. του παλαιού έργου στο γούστο του καλλιτέχνη- συντηρητή.
- ως αποτέλεσμα των καταστροφικών επιπτώσεων πολύ δραστικών καθαρισμών.
- στην παλιά αντίληψη, της επαναφοράς του έργου στην αλλοτινή του κατάσταση και οι επεμβάσεις του επιδιορθωτή να γίνονται όσο το δυνατόν λιγότερο αντιληπτές.
- Τέλος ένα ξεχωριστό είδος επέμβασης είναι και η επικάλυψη της εικόνας με ασημένιο πουκάμισο, το οποίο συντελεί στην καταστροφή του έργου. Τα ασημένια πάμφυλλα δεν εφαρμόζουν στη ζωγραφική επιφάνεια με αποτέλεσμα τα κενά που δημιουργούνται να αποτελούν εστίες συσσώρευσης σκόνης- ρύπων. Τα α καρφιά εφαρμογής του ασημένιου καλύμματος προξενούν ανεπανόρθωτες φθορές στη ζωγραφική, ενώ οι καθαρισμοί που επιχειρούνται με ακατάλληλα υλικά εκτείνονται και στα ακάλυπτα ζωγραφικά μέρη της εικόνας με καταστροφικό αποτέλεσμα.
- Ολοκληρώνοντας τη σύντομη αναφορά στα ειδικά προβλήματα που παρουσιάζουν οι εικόνες της συλλογής πρέπει να τονιστεί ότι το σημαντικό θέμα της στερέωσης, καθαρισμού της ζωγραφικής επιφάνειας και της αισθητικής παρουσίασης των εικόνων αντιμετωπίζεται κατά περίπτωση και δεν περιγράφεται εδώ, καθώς θα μπορούσε να αποτελέσει, με την πληθώρα των δυσκολιών που παρουσιάζει, αντικείμενο ιδιαίτερης και εκτεταμένης παρουσίασης.Μάριος Θεοδόσης
Συντηρητής Έργων ζωγραφικής
