Τοπική Αγιολογία

ΕΙΣ ΤΟΥΣ ΖΑΚΥΝΘΙΟΥΣ ΑΓΙΟΥΣ

Απολυτίκιον Ήχος α΄. Της ερήμου πολίτης.
Ζακυνθίων εφόρους και θερμούς αντιλήπτορας
τους εν διαφόροις τοις χρόνοις
αγιάσαντας, μέλψωμεν,
Τιμόθεον και Μαύραν την σεμνήν,
Θεόφιλον και θείον Ιωσήφ
σύν κλεινώ Διονυσίω
και Γρηγορίω Πέμπτω ανακράζοντες:
Δόξα, τω στεφανώσαντι υμάς,
δόξα, υμάς τω ισχύσαντι,
δόξα, τω χορηγούντι δι’ υμών πάσι τα κρείττονα.

 

Μεγαλυνάριον.
Χαίροις, Διονύσιε ιερέ,
συν τω Τιμοθέω
και τη Μαύρα τη φωταυγεί,
χαίροις, Ιωσήφ τε
Θεόφιλε και Πέμπτε
Γρηγόριε, Ζακύνθου
Θεία κλεϊσματα.
[Ποιήματα Δρ. Χαραλάμπη Μ. Μπούσια, 16.12.1989]

Ο Άγιος Διονύσιος

Κατά κόσμον Δραγανίγος Σιγούρος, γιος των αριστοκρατών Μουκίου και Παυλίνας. Γεννήθηκε στη Ζάκυνθο το 1547. Το 1568 έγινε Μοναχός στην Ιερά Μονή των Στροφάδων με το όνομα Δανιήλ. Αφού πέρασε γρήγορα τους βαθμούς της ιερωσύνης, χειροτονήθηκε το 1577 Αρχιεπίσκοπος Αιγίνης λαμβάνοντας το όνομα Διονύσιος. Όμως παραιτήθηκε και επέστρεψε στη Ζάκυνθο, όπου έζησε, σαν Ηγούμενος της Ιεράς Μονής Αναφωνητρίας μέχρι την Κοίμησή του, την 17η Δεκεμβρίου 1622. Είναι γνωστός ως ο “Άγιος της Συγνώμης“, επειδή συγχώρεσε το φονιά του αγαπημένου του αδελφού. Ετάφη στην Ιερά Μονή Στροφάδων και κατά την ανακομιδή του βρέθηκε το Σκήνωμά του άφθαρτο και μυροβόλο. Αναγνωρίσθηκε Άγιος από το Οικουμενικό Πατριαρχείο το 1703. Στις 24 Αύγούστου του 1717 μετεκομίσθη το Σεπτό Σκήνωμά του στη Ζάκυνθο για να προστατευθεί από τους πειρατές. Αρχικά φυλάχτηκε στον Ιερό Ναό του Μετοχίου της Ι. Μονής, στο προάστιο Καλλιτέρος. Το 1764 εναποτέθηκε οριστικά στην ομώνυμη Ιερά Μονή του, που έχτισαν oί Μοναχοί των Στροφάδων. Από τότε το Σεπτό Σκήνωμά του αποτελεί μέχρι σήμερα πόλο έλξεως χιλιάδων προσκυνητών και πηγή συνεχών ιάσεων και θαυμάτων.

Περισσότερα για τον Άγιο Διονύσιο…

Σκήνωμα Αγίου Διονυσίου

Απολυτίκιον (24ης Αυγούστου). Ήχος α’. Δεύτε πάντες εγκωμίων καταστέψωμεν άσμασι, την του πανιέρου Λειψάνου, Διονυσίου του μάκαρος μετάθεσιν και γαρ παρά Θεού, ηξίωται μεγίστων δωρεών, τοις αιτούσι του βραβεύειν, ιατρείας ψυχών και σωμάτων τε. Όθεν δόξαν προσοίσωμεν Θεώ, και ύμνον αναπέμψωμεν, τω ημίν δεδωκότι, φρουρόν αυτόν τε και πρύτανιν. Κοντάκιον. Ήχος δ’. Επεφάνης σήμερον. Εορτάζει σήμερον, νήσος Ζακύνθου, και γεραίρει άσμασι, την σεβασμίαν εορτήν του Σου Λειψάνου επάνοδον, ω ιεράρχα σοφέ Διονύσιε. Μεγαλυνάριον. Ήκεν εκ Στροφάδων ως θησαυρός, τη πόλει Ζακύνθου, το Σον Λείψανον το σεπτόν, και καταπλουτίζει, θαυμάτων ενεργείας, των ευσεβών τα στίφη, ω Διονύσιε.

Ο Άγιος Θεόφιλος ο Νεομάρτυρας, ο ποπολάρος που άγιασε

Ο Αγ. Θεόφιλος γεννήθηκε στη Ζάκυνθο το 1617. Ήταν ναυτικός στο επάγγελμα. Εγκατέλειψε όμως τον καπετάνιο του επειδή ήταν άνθρωπος άσεβής. Σε ένα ταξίδι τους, στη Χίο, και στην άρνησή του να δεχθεί την προσφορά ενός Αγαρηνού (Τούρκου) καπετάνιου να εργαστεί μαζί του συκοφαντεtται στις Τουρκικές αρχές ότι φορούσε τούρκικο σκουφί, πράξη αυστηρά απαγορευμένη από τούς Τούρκους για τούς Χριστιανούς. Στην πρόταση των Τούρκων, ή οποία έγινε στην αρχή με κολακείες και κατόπιν με απειλές, να αλλαξοπιστήσει ο νεαρός Θεόφιλος ήταν ανυποχώρητος μένοντας στην πίστη του αληθινού Θεού. Το τίμημα όμως της ομολογίας του ήταν να καεί ζωντανός. Φορτωμένος τα ξύλα τής φωτιάς πού θα τον έκαιε οδηγήθηκε στην κωμόπολη τού Βροντάδου της Χίου, όπου ή φωτιά έδωσε τέλος στην επίγεια ζωή του σε ηλικία μόλις 18 ετών. Η εκκλησία τον κατέταξε στον χορό των Νεομαρτύρων. Η Ι. Μνήμη του τελείται στις 24 Ιουλίου, ημερομηνία όπου και εμαρτύρησε.

 

Απολυτίκιον. Ήχος α’ . Του λίθου σφραγισθέντος.

Θεόν τον σαρκωθέντα ευθαρσώς ωμολόγησας, τα Αγαρηνών καταπτύσας απιστίας διδάγματα. Πυρί δε υπ’ αυτών κατακαείς, αρώμασιν επλήρωσας την γην, ω Θεόφιλε τρισμάκαρ, του Θεού φίλε γνήσιε. Χαίροις ουν, νεομάρτυς του Χριστού. Χαίροις Εκκλησίας το καύχημα. Της Ζακύνθου χαίροις ο γόνος καί της Χίου εγκαλλώπισμα.
Κοντάκιον. Ήχος γ’.Η Παρθένος σήμερον.
Χριστού δήμος άσμασιν, ανευφημεί απαξίως, τούς λαμπρούς αγώνας σου, Μάρτυς Θεόφιλε θεiε, ήνεγκας και γαρ γενναίως ειρκτήν ζοφώδη, έφερας πικράς οικίας και ανυπίστους, και τον θάνατον εδέξω, πυρός εν μέσω, ως φίλος όντως Θεού.
Μεγαλυνάριον.
Ανθός εκ Ζακύνθου φυέν τερπνόν, άθλοις μαρτυρίου, ευωδίασε νοητώς, τους πιστούς εν Χίω, Θεόφιλος o θεiος, πυρί τακείς τας σάρκας, Χριστού τω έρωτι.

Ο Άγιος Ιωσήφ, o εκ Κρήτης, o Ηγιασμένος

Ο όσιος Ιωσήφ γεννήθηκε στο χωριό των Κεράμων της επαρχίας Σητείας της Κρήτης. Κείρεται μοναχός στην Ιερά Μονή Αγ. Ιωάννου του Θεολόγου στον Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο). Χειροτονήθηκε Διάκονος και κατόπιν Ιερεύς και στη συνέχεια χρημάτισε και Ηγούμενος τής παραπάνω Μονής. Ολόκληρη η ζωή του υπήρξε προσφορά στο Θεό και τον άνθρωπο, γενόμενος δοχείο της Χάριτος του Θεού. Κοιμήθηκε οσιακά στις 22 Ιανουαρίου του 1511 και ενταφιάσθηκε στο μοναστήρι του. Στις 29 Αυγούστου 1669 μετεκομίσθη το Ιερό Λείψανο του Οσίου από τον ιερέα Αντώνιο Αρμάκη στη Ζάκυνθο εξαιτίας της επιδρομής τον Τούρκων στη Μεγαλόνησο. Αρχικά τοποθετήθηκε στην Ι. Μονή Αγ. Ιωάννου του Μαντινειού. Το 1915 μεταφέρθηκε οριστικά στον Ι. Ναό του Παντοκράτορος Γαϊτανίου Ζακύνθου.

Απολυτίκιον. Ήχος α’. Του λίθου σφραγισθέντος.
Των κρητών τε τον γόνον και Ζακύνθου το καύχημα, των Πατέρων κλέος και δόξα Ιωσήφ τον αοίδιμον τιμήσωμεν εν ύμνοις οι πιστοί, ου δόξη αρρήτω η Τριάς, ετιμήσατο το σκήνος, διασώσασα άφθορον. Δόξα τω αγιάσαντι αυτόν, δόξα τω στεφανώσαντι, δόξα τω αναδείξαντι φρουρόν, και άμισθον πιστοίς, Ιατρόν τοις κάμνουσι.

Κοντάκιον. Ήχος δ. Επεφάνης σήμερον.
Των πιστών προΐστασαι και απαλλάτεις, από πάσης θλίψεως ταις σαις πρεσβείαις προν Θεόν, ώ Ιωσήφ παναοίδιμε, κλέος και δόξα, Οσίων και καύχημα.

Μεγαλυνάριον.
Χαίροις ο τής Κρήτης γόνος λαμπρός, χαίροις Εκκλησίας ο ασύλητος θησαυρός, χαίροις τής Ζακύνθου ο φύλαξ και προστάτης, ω Ιωσήφ τρισμάκαρ πιστών το καύχημα.

Οι σφαγιασθέντες Πατέρες των Στροφάδων

Στο διάβα των αιώνων την επιβλητική ηρεμία και ομορφιά των νήσων Στροφάδων και του περιώνυμου εκεί Μοναστηριού έρχονται να ταράξουν οι ανελέητες επιδρομές Τούρκων, Αλγερινών και λοιπών ληστοπειρατών, οι οποίοι συνήθως λεηλατούν τη Μονή, σφαγιάζουν ή αιχμαλωτίζουν τους Μοναχούς.

Μια από τις χειρότερες επιδρομές συνέβη το 1537. Από τον Μπανατιώτη ιστοριογράφο Παναγιώτη Χιώτη δημοσιεύτηκε «μικρά χρονική σημείωσις σωζομένη εν ταις χερσί των καλογήρων», κατά την οποία « (…) εστάθηκε το άνωθεν Μοναστήριον εις την κατάστασίν του έως εις τους 1537 Ιουλίου 29. Εις τον οποίον καιρόν απέρασεν η αρμάδα των Τούρκων από την Ζάκυνθον, και δεν έκαμε βλάψιμον. Και γυρίζοντας έπειτα εις τα Στροφάδια η αυτή αρμάδα τα έκαψε, και τα ερήμωσεν (…) ». Οι Πατέρες της Μονής σφαγιάσθηκαν, υπερασπίζοντας μέχρις αίματος την πνευματική έπαλξη όπου είχαν ταχθεί, φύλακες ιερών και οσίων. Η θυσία τους ευαισθητοποίησε τον λόγιο ρακενδύτη Μοναχό Παχώμιο Ρουσάνο, ο οποίος συνέθεσε τότε προς τιμήν Τους πλήρη Ακολουθία για λειτουργική χρήση.
Η μνήμη τους τιμάται κάθε χρόνο στις 29 Σεπτεμβρίου, μ’ επίκεντρο εορτασμού τη Μονή Στροφάδων και Αγίου Διονυσίου στην πόλη της Ζακύνθου.

Απολυτίκιον.
Ήχος α’. Της ερήμου πολίτης.

Εν μονή των Στροφάδων θεαρέστως βιώσαντες και της εν Χριστώ απαθείας εποφθέντες κειμήλια υπέστητε βαρβάρων την ορμήν, Πατέρες, και μαρτύρων κοινωνοί ανεδείχθητε ως άρνες στυγνώς σφαγιασθέντες, οσιόαθλοι. Δόξα τω ενισχύσαντι υμάς, δόξα τω στεφανώσαντι, δόξα τω δωρουμένω δι’ υμών πιστοίς τα κρείττονα.

Κοντάκιον.
Ήχος πλ. δ’.Τη υπερμάχω. Των αρετών τα τιμαλφέστατα κειμήλια
και τα λαμπρότατα αθλήσεως αλάβαστρα,
εν τη νήσω της Στροφάδος χειρί βιαία
τους κτανθέντας ασκητάς ανευφημήσωμεν
ως Πατέρων ιερόν και θείον σύλλογον
ανακράζοντες: Χαίροις, Άγιον άθροισμα.

Μεγαλυνάριον.

Χαίροις, των Πατέρων σεπτός χορός, των αναιρεθέντων εν Στροφάσιν ανηλεώς, χαίροις, συστοιχία λαμπρέ οσιοάθλων, οφρύν η των βαρβάρων καταπατήσασα.

[Ποιήματα Δρ. Χαραλάμπη Μ. Μπούσια]

Ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε’ (1746-10.4.1821) και η σχέση του με τη Ζάκυνθο

Για την μαρτυρική μορφή και τη θυσία του Οικουμενικού Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄ έχουν γραφεί πλείστα όσα και από πολλούς και διάφορους ιστοριογράφους, κάποτε μάλιστα και αντικρουόμενες απόψεις. Ο Πρωθιεράρχης του Γένους των ημερών της εθνικής παλιγγενεσίας, ο οποίος ως άλλος «πασχάλιος αμνός» απαγχονίστηκε ανήμερα του Πάσχα το 1821, υπήρξε πολλές φορές στο στόχαστρο αυστηρής κριτικής, όσον αφορά στη στάση και τη δράση του κατά τις δυσχερείς εκείνες ημέρες της Οθωμανικής κυριαρχίας.
Ο σκοπός του παρόντος κειμένου δεν είναι απολογητικός. Ο βίος και η προσφορά του Γρηγορίου στο Γένος είναι για την Εκκλησία κάτι περισσότερο από διαυγείς, γι’ αυτό ακριβώς, εκφράζοντας μάλιστα το κοινό αίσθημα του Ορθόδοξου Πληρώματος, η Εκκλησία της Ελλάδος, με την από 8ης Απριλίου 1921 Κανονική της Πράξη τον κατέταξε στο Αγιολόγιο της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Πρόκειται για ένα ιστορικό και ιδιαίτερα εύγλωττο κείμενο, το οποίο συνυπέγραψε ο παριστάμενος Πατριάρχης Αλεξανδρείας Φώτιος (1852- 1925) και ο Συνοδικός τότε Μητροπολίτης Ζακύνθου Διονύσιος Γ΄ ο Πλαίσας (1852-1933).
Στο παρόν επικαιρικό σημείωμα, απλά και συνοπτικά, αναφερόμαστε στην όλη σχέση του με την τοπική Εκκλησία της Ζακύνθου.

Ο κατά κόσμον Γεώργιος Αγγελόπουλος, ταπεινό φτωχόπαιδο από την Δημητσάνα της Αρκαδίας, σε νεαρή ηλικία έφτασε στην περιώνυμη και ιστορική Μονή της Μεταμορφώσεως των Στροφάδων Νήσων, όπου κείρεται Μοναχός, λαμβάνοντας εκεί το όνομα Γρηγόριος.
Η αφοσίωσή του στην Εκκλησία τον οδήγησε σύν τω χρόνω στον περίοπτο αρχιεπισκοπικό Θρόνο της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας, όπου ως Πατριάρχης και προεστώς της Ορθοδοξίας διακόνησε το Γένος τρεις φορές μες από αλλεπάλληλες διώξεις κι εξορίες.
Ένα χρόνο μετά τον αποτρόπαιο απαγχονισμό του, ανήμερα του Πάσχα το 1821 (εκείνη τη χρονιά 10 Απριλίου), τον αναίσχυντο εξευτελισμό πού ακολούθησε και τη μεταφορά του Λειψάνου του από τον Κεφαλονίτη πλοίαρχο Μ. Σκλάβο στην Οδησσό, ο Ζακυνθινός ιερωμένος Οικονόμος Νικόλαος Κοκκίνης (1791-1867), μετέπειτα Μητροπολίτης Ζακύνθου, Εφημέριος τότε του παλαίφατου Ναού της Οδηγήτριας στο Τζάντε και φλογερότατος ήδη Φιλικός, συνέθεσε πλήρη ασματική Ακολουθία προς τιμήν του νέου Ιερομάρτυρα, κάτι που αποδεικνύει περίτρανα, ότι ο Γρηγόριος στη συνείδηση του Γένους κατέκτησε αμέσως, με το τίμιο Αίμα της θανής του, θέση Αγίου.
Χαρακτηριστικό δείγμα γραφής από την αξιοπρόσεκτη αυτήν Ακολουθία είναι το Δοξαστικό του Μεγάλου Εσπερινού, ψαλλόμενο ανά φράση στους οκτώ ήχους της βυζαντινής μουσικής. Το αντιγράφουμε, χάριν των αναγνωστών μας:

« [Ήχος α΄.] Ομοφρόνω πνεύματι, πάντοθεν οι χριστοφόροι Ορθόδοξοι, εν Οδησσώ γηθοσύνως αγόμενοι.
[Πλ. α΄.] Γονυπετούντες, το σεβάσμιον και διάσημόν σου σκήνος, αισίως ασπάζονται.
[Β΄.] Αι δε υπέρτατοι των ουρανών δυνάμεις, συν τω ιδίω Δεσπότη προπορευόμενοι.
[Πλ. β΄.] Τρανώς τω όχλω τω επομένω κραυγάζουσι, τι ούτω σεσίγηται η γλώσσα πάντων υμών, ώ θεόφρονες, και παρρησία, ου κράζει μεγαλοφώνως προσφθεγγομένη; Ιδού ο υπέρμαχος Ελλάδος παραγίνεται.
[Γ΄.] Άρατε χείρας και πάντες ευχαριστίας αποδώσατε, προς τον αρχιθύτην υμών πατέρα.
[Βαρύς.] Δια τούτου γαρ η ποθητή ημών των Ελλήνων σωτηρία γέγονεν, ον ευφημήσαι ουκ ισχύομεν, και όντως άξιον ύμνον απονέμειν ου ράδιον.
[Δ΄.] Τούτου γαρ η πολιτεία υπερβαίνει παν εγκώμιον.
[Πλ. δ΄.] Διό Πάνσεπτε Ιεράρχα, αεί συν τη Παρθένω και μητρί, του Θεανθρώπου, πρέσβευε δια παντός, τω εν Υψίστοις Δεσπότη, ίνα σώζη αβλαβές εκ τυράννων το πιστόν γένος σου, σε γαρ πάντες προστάτην προσφέρομεν.
[Α΄.] Ακαταπαύστως και αγλαοφανώς μεγαλύνοντες» .

Η σχέση του Πατριάρχη Γρηγορίου με τη Ζάκυνθο δεν εξαντλείται όμως μέχρι εδώ. Το 1871 η Ελλαδική Εκκλησία θεώρησε επιβεβλημένο να μετακομίσει το Λείψανό του από τη φιλόξενη Οδησσό στην απελεύθερη Αθήνα. Για τον σκοπό αυτό συστάθηκε ειδική Επιτροπή, στην οποία συμμετείχαν ο λόγιος Αρχιεπίσκοπος Ζακύνθου Νικόλαος Β΄ ο Κατραμής (1820-1886) και ο Αρχιμανδρίτης Αβέρκιος Λ. Λαμπίρης, πρώτος Γραμματέας της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος. Πριν την αναχώρηση των επίσημων αυτών ειδικών απεσταλμένων και κατά τη διάρκεια της Παννυχίδας, που τελέστηκε κατά την ημέρα της μνήμης του Γρηγορίου, ο Κατραμής εκφώνησε λογύδριο, κατ’ απαίτησιν των Ομογενών.
Την ίδια χρονιά ο Αρχιμανδρίτης Αβέρκιος Λαμπίρης εξέδωσε στην Αθήνα για λειτουργική χρήση την Ακολουθία του Κοκκίνη του 1822. « Επιδιορθωθείσα» και «διασκευασθείσα», όπως ο ίδιος σημειώνει, τυπώθηκε στην Αθήνα εκ του Τυπογραφείου « Ιλισσού» το 1871. Η ίδια Ακολουθία επανεκδόθηκε στην Αθήνα επίσης το 1921 από τον Ανδρέα Β. Πάσχα, στο πλαίσιο του περιρρέοντος ενθουσιασμού για την αναγνώριση του Γρηγορίου ως Αγίου Ιερομάρτυρα.

Αξιοσημείωτο είναι τέλος, ότι ο Διονύσιος Σολωμός στο πολύστιχο και γνώριμο ποίημά του «Ύμνος εις την Ελευθερίαν» αποτύπωσε με την απαράμιλλη δύναμη του λόγου του την κοινή του Γένους πεποίθηση για τη συμβολική αξία του μαρτυρικού τέλους του Πατριάρχη Γρηγορίου:

«… … … … … … …
Κειες τες δάφνες που εσκορπίστε
τώρα πλέον δεν τες πατεί,
και το χέρι οπού εφιλήστε
πλέον, α! πλέον δεν ευλογεί.

Όλοι κλαύστε. Αποθαμένος
ο αρχηγός της Εκκλησιάς
κλαύστε, κλαύστε κρεμασμένος
ωσάν να ‘τανε φονιάς.

Έχει ολάνοικτο το στόμα
π’ ώρες πρώτα είχε γευθή
τ’ Aγιον Αίμα, τ’ Aγιον Σώμα
λες πως θε να ξαναβγή

η κατάρα που είχε αφήσει
λίγο πριν να αδικηθή
εις οποίον δεν πολεμήση
και ημπορεί να πολεμή.

Την ακούω, βροντάει, δεν παύει
Εις το πέλαγο εις τη γη,
Και μουγκρίζοντας ανάβει
Την αιώνιαν αστραπή.
… … … … … … …».
[στροφές 134-138]

Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α: 
• Τ ά σ ο υ Α θ . Γ ρ ι τ σ ο π ο ύ λ ο υ, [σχετικό λήμμα], Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, Αθήναι 1964, τ. 4, 736- 741.
• (Γ ι ώ ρ γ ο υ Β α λ σ ά μ η), Οι Πατριάρχες του Γένους από την Άλωση της Πόλης έως σήμερα, Εκδ. Εκκλησιαστικής Βιβλιοθήκης Ιεράς Μητροπόλεως Δημητριάδος, Βόλος 1995, σ. 100-106.
• Γ. Δ. Μ ε τ α λ λ η ν ο ύ, [σχετικό λήμμα], Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, Αθήνα 1996, τ. 19, 242- 244.
• Π ρ ω τ ο π ρ ε σ β υ τ έ ρ ο υ Π α ν α γ ι ώ τ ο υ Ν . Κ α π ο δ ί σ τ ρ ι α, Ζακύνθου Εορτοδρόμιον, Εκδ. Ιεράς Μητροπόλεως Ζακύνθου, Αθήναι 1998, σ. 305- 307.
• Τοποική Αγιολογία

ΑΓΙΕΣ ΜΑΡΙΕΣ, Η ΜΑΓΔΑΛΗΝΗ ΚΑΙ Η ΤΟΥ ΚΛΩΠΑ